Το μέλι από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα

Σύμφωνα με το F.A.O. (διεθνή Οργανισμό Γεωργίας και Τροφίμων), ως μέλι ορίζεται το γλυκό προϊόν – τρόφιμο που παράγουν οι μέλισσες όταν συλλέγουν νέκταρ ή άλλους φυσικούς χυμούς από ζωντανά μέρη φυτών ή εκκρίσεις εντόμων. Το μεταφέρουν στην κυψέλη τους, το εμπλουτίζουν με δικές τους ουσίες που συντελούν στην μετατροπή του, το αποθηκεύουν στις κηρήθρες τους όπου το ωριμάζουν και στη συνέχεια το σφραγίζουν στεγανοποιώντας το με ένα λεπτό στρώμα κεριού. Παρόλο που οι επιστήμονες γνωρίζουν ακριβώς τα
συστατικά του μελιού είναι από εκείνες τις τροφές οι οποίες είναι αδύνατον να παρασκευαστούν τεχνητά σε εργαστήριο. 

Αρχέγονη τροφή 

Οι αρχαιολόγοι έχουν στην διάθεση τους δεκάδες μαρτυρίες ήδη από την προϊστορική εποχή για την συλλογή και κατανάλωση μελιού από άγριες μέλισσες. Στην Κούεβα ντε Αράνια της Βαλένθιας της Ισπανίας σώζεται σε ένα σπήλαιο μια ενδιαφέρουσα βραχογραφία παλαιολιθικής εποχής όπου αναπαριστάται η συλλογή μελιού από άγριες μέλισσες.

Σε ανάγλυφο της 5ης δυναστείας στην περιοχή Αμπουκίρ της Αιγύπτου (2560-2420π.) έχουμε απεικόνιση των διαφόρων εργασιών της μελισσοκομικής τέχνης, όπως η συλλογή μελιού από κυλινδρικές πήλινες κυψέλες. Τα ιερά ζώα της Αιγύπτου καθώς και οι σκαραβαίοι των Φαραώ ταϊζόταν με φρέσκο μέλι. Οι ίδιοι οι Αιγύπτιοι πίστευαν ότι το μέλι προέρχεται από τα δάκρυα ενός ενάρετου Φαραώ.

Στην Αφρική και στην Ινδία υπάρχουν φυλές οι οποίες ακόμη και σήμερα συλλέγουν άγριο μέλι από τις σχισμές βράχων σε απότομους γκρεμούς και από κουφάλες δένδρων .

Το μέλι στην προϊστορική ιστορία 

Σύμφωνα με μια παράδοση, η εισαγωγή της μελισσοκομικής τέχνης στην Ελλάδα αποδίδεται στον μυθικό ήρωα Αρίσταιο. Σύμφωνα με μια άλλη, ήταν ο Σόλωνας εκείνος που τη σπούδασε «εμβριθώς» από τους Αιγυπτίους και στη συνέχεια τη μετέδωσε στους Έλληνες.

Το βέβαιο είναι ότι οι Μινωίτες γνώριζαν, λόγω άλλωστε και των εμπορικών επαφών τους με την Βόρεια Αφρική και τους Αιγυπτίους, πολύ καλά την τέχνη της συλλογής του μελιού. Πράγμα που μαρτυριέται και από το γνωστό σε όλο τον κόσμο κόσμημα των Μαλλιών, όπου αναπαριστάται σε ένα αριστούργημα της αργυροχρυσοχοΐας το σύμπλεγμα δύο μελισσών.

Πάντως είναι βέβαιο ότι οι Έλληνες δεν περίμεναν, όπως άλλωστε και πολύ άλλοι λαοί, την μελισσοκομική τέχνη για να απολαμβάνουν το πολύτιμο μέλι μια και μπορούσαν να το συλλέγουν από τις κυψέλες που φτιάχνουν οι άγριες μέλισσες σε κουφάλες δένδρων και σπηλαίων.

Κατά τους πρώτους αιώνες της 3ης χιλιετίας η μέθοδος του χυμένου κεριού εφαρμόζεται σε περιοχές, όπως η Πολιόχνη της Λήμνου και την Τροία για την κατασκευή εργαλείων. Η πρώτη κυψέλη που ανακαλύφθηκε στην Ελλάδα προέρχεται από το Ακρωτήρι της Θήρας 1628π.Χ. Το εύρημα αυτό είναι τουλάχιστον 1000 χρόνια αρχαιότερο από την πρωιμότερη μαρτυρία για την εξημέρωση της μέλισσας στον Ελλαδικό χώρο.

Σε μυκηναϊκές και μινωικές πινακίδες 

Οι πινακίδες της μυκηναϊκής Γραμμικής Β΄ γραφής μας δίνουν στοιχεία για την συστηματική μελισσοκομία στην Αρχαία Ελλάδα. Σε αυτές η συλλαβογραφική του απόδοση, το μέλι καταγράφεται ως «me -ri». Στις πινακίδες της Κνωσού, αυτό ακολουθείται και από το ιδεόγραμμά του αμφορέα, το οποίο συνοδεύεται και με ένα αριθμό ο οποίος δηλώνει την ποσότητα του μελιού που περιείχε κάθε ένα από αυτούς.

Στις ίδιες πινακίδες αποκρυπτογραφείται και το επάγγελμα του μελισσοκόμου με τη λέξη : « me-ri-te-wo» (melitewos). Σύμφωνα με το βιβλίο του Μηνά Τσικριτσή για την ερμηνεία της γραμμικής Α η λέξη η οποία δηλώνει στην γραμμική Α ως mi-lu-ja θεωρείται ότι σημαίνει το μέλι. Αυτή η λέξη μπορεί να συσχετισθεί με τη λέξη «μελύγιον», ένα είδος γλυκίσματος το οποίο αναφέρετε από τον Ησύχιο.

Ο Σ. Αλεξίου στο βιβλίο του Μινωικός πολιτισμός γράφει ότι πρόσφεραν κρασί και μέλι στις θυσίες. Οι προσφορές στου θεούς αποκαλούνταν «πλακούντες» ή «πέλανοι» και δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένα είδος λατρευτικών άρτων παρασκευασμένων από αλεύρι, λάδι, γάλα, τυρί, αυγά ξηρούς καρπούς και μέλι. Στις πινακίδες της Αγίας Τριάδας το μέλι αναφέρεται πέντε φορές πάντα σε μικρές ποσότητες.

Στο μύθο 

Σύμφωνα με τον μύθο η Μέλισσα ήταν μια γριά ιέρεια της Δήμητρας, την οποία μύησε στα μυστήρια της. Οι γυναίκες που κατοικούσαν κοντά στο σπίτι της θέλησαν να την πιέσουν για να τους αποκαλύψει τα μυστικά των μυστηρίων. Εκείνη αρνήθηκε και οι γυναίκες την κατακρεούργησαν. Τότε η θεά Δήμητρα μετάτρεψε τα κομμάτια της νεκρής ιέρειες σε μέλισσες που πέταξαν στον ουρανό για να «τρυγήσουν» την γύρη και το νέκταρ από τα λουλούδια.

Επίσης, σύμφωνα με τον μύθο ο Ηρακλής προσέφερε μελόπιτα στον Κέρβερο για να τον αφήσει να περάσει στον Άδη. Στα Αρρηφόρια μυστήρια πέταγαν μελόπιτες στη χαράδρα δίπλα στο ιερό για να εξευμενίσουν το θάνατο και να κερδίσουν μακροζωία. Και όσο για τον Ίκαρο, τα φτερά του ήταν κολλημένα στους ώμους του με μέλι και κερί, γι’ αυτό και όταν έφτασε κοντά στον ήλιο, ξεκόλλησαν.

Στην κλασσική Ελλάδα

Τόσο η μελισσοκομική τέχνη όσο και η χρήση του μελιού ως είδος πολυτελείας έφτασε στο απόγειο της κατά την διάρκεια των κλασσικών χρόνων. Το φημισμένο μέλι του Υμηττού πωλούνταν μαζί με την κηρήθρα στις αγορές της Αθήνας έναντι πολλών χρημάτων. Μερικούς αιώνες αργότερα πλούσιοι Ρωμαίοι άρχοντες εισάγουν ολόκληρες κυψέλες με «αττικές» μέλισσες προκειμένου να εξασφαλίσουν καλής ποιότητας μέλι. Χρησιμοποιούνταν με φειδώ ως γλυκαντική ουσία στην μαγειρική και την ζαχαροπλαστική, κυρίως στους κάθε είδους πλακούντες (πίτες) πάντα σε μικρές ποσότητες. Επίσης, το κερί των μελισσών χρησιμοποιούταν για να γυαλίσουν τους αμφορείς, καθώς και στην στεγανοποίηση των καραβιών.

Το μέλι στη ζωή του Δημόκριτου & του Πυθαγόρα 

Όταν ο Δημόκριτος έφτασε στη ηλικία των 109 χρόνων αποφάσισε να δώσει τέλος στην ζωή τους αρχίζοντας να παραλείπει ορισμένα φαγητά. Όταν, λοιπόν, έφτασε η εποχή των εορτών της Δήμητρας δεν έτρωγε καμία απολύτως τροφή. Αποφάσισε όμως για να μην προσβάλει την Δήμητρα να αναβάλει το θάνατο του και ζήτησε να του πηγαίνουν κάθε μέρα ένα μεγάλο κύπελλο αγνό μέλι, το οποίο έφερνε κοντά στα ρουθούνια του για να αναρροφά το σπάνιο άρωμα του και να συντηρείται στην ζωή.

Όταν αποχωρίσθηκε το κύπελλο αμέσως πέθανε. Ίσως αυτή η αρχαία ιστορία να ακούεται υπερβολική αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι, σύμφωνα με τον μύθο, ο Δίας ο σοφός πατέρας όλων των θεών λέγεται ότι μεγάλωσε πίνοντας γάλα κατσίκας και τρώγοντας μέλι. Είναι εξάλλου γνωστό ότι ο Δημόκριτος συνιστούσε σε όσους τον ρωτούσαν για την ευρωστία του και την μακροζωία τους, να «βρέχουν» το εσωτερικό του σώματός τους με άφθονο μέλι και το εξωτερικό με λάδι ελιάς.

Δεν είναι, όμως, μόνο ο Δημόκριτος, το μέλι υπήρχε και στη ζωή του Πυθαγόρα. Αν και ο Πυθαγόρας και οι μαθητές τους ακολουθούσαν μια δίατα βασισμένη στα χόρτα, δεν παρέλειπαν να συνοδεύουν όλα τους τα γεύματα με μια φέτα ψωμί αλειμμένη με μέλι ή με μια κούπα κρασί όπου μέσα είχαν διαλύσει μια κουταλιά μέλι. Κι όλα αυτά διότι πίστευαν ότι το μέλι τους προστατεύει από τις ασθένειες και τους χαρίζει μακροζωία.

Τροφή για θεούς 

Το μέλι της Κρήτης, όπως και το μέλι του Υμηττού της Αττικής αλλά και των Κυθήρων ήταν φημισμένο από την αρχαιότητα. Η Κρήτη έχει να επιδείξει εδώ και αιώνες μια τεράστια παράδοση στην μελισσοκομική τέχνη μια και το πιθανότερο είναι ότι οι μικρόσωμοι Μινωίτες ήταν εκείνοι που έμαθαν πρώτοι την τέχνη της συλλογής του μελιού από τους Αιγυπτίους.

Οι Αιγύπτιοι μάλιστα είχαν αναπτύξει ένα ολόκληρο σύστημα μετακίνησης των κυψελών κατά μήκος του Νείλου ανάλογα με τις εποχές της άνθησης. Σύμφωνα με την μυθολογία η κόρη του βασιλεία της Κρήτης, η οποία ονομαζόταν «Μελισσέα» και ήταν αδελφή της Αμάλθειας, έθρεψε με γάλα και μέλι τον πατέρα όλων των θεών τον Δία, τον οποίο είχε κρύψει η μητέρα του στο σπήλαιο της Ίδης.

Στην Κρήτη ένα νησί που σε κάθε του γωνιά ανθίζουν τα θυμάρια και δεκάδες άλλα αγριολούλουδα και βότανα υπήρχε μια ειδική ράτσα μέλισσας, η Apis melifica Adami, η οποία δυστυχώς σήμερα έχει εξαφανιστεί από το νησί. Η ράτσα αυτή ήταν μικρόσωμη, ανθεκτική στις αρρώστιες και έδινε εξαιρετικής ποιότητας μέλι.

Η ροδοδάκτυλος Ηώ, σύμφωνα με τον Όμηρο, έτρεφε τους ήρωες με αμβροσία (γάλα και μέλι) για να τους κρατά ακμαίους, ενώ ο Απόλλωνας μπορεί μη γνώρισε το θηλασμό από τη μητέρα του Λητώ, αλλά η Θέτις τον έθρεψε μέλι. Ο περίφημος μάντης Ίαμος, εγκαταλελειμμένος από την ίδια του τη μητέρα, ανατράφηκε από δύο μεγάλα φίδια που του έφερναν καθημερινά φρέσκο μέλι σε μια σπηλιά κοντά στον ποταμό Αλφειό. Οι δε Μούσες έστελναν μέλισσες στα χείλη του Πινδάρου για να φτιάξουν τις κηρήθρες τους για να έχει «ηδυσμένο», ποιητικό λόγο.

Στη ραψωδία της Ιλιάδας, η Εκαμήδη ετοιμάζει ένα ορεκτικό στο Βασιλιά της Πύλου Νέστορα, το σερβίρει με πρύμνειο κρασί και το συνοδεύει με ένα πιάτο που αποτελείται από κρεμμύδι, μέλι, ψωμί και τυρί.

Στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή ιατρική 

Μεγάλοι και φημισμένοι ιατροί της αρχαιότητας στα διάφορα συγγράμματα τους κάνουν συχνά αναφορές για το πολύτιμο μέλι. Ο Ιπποκράτης συνιστούσε την χρήση του μελιού για την θεραπεία μιας σειράς ασθενειών αλλά και ως μια απλά θρεπτική τροφή κατάλληλη για παιδιά.

Ο Γαληνός θεωρούσε το μέλι ιδανική ουσία για την θεραπεία των εντέρων παθήσεων και των δηλητηριάσεων από βλαβερές τροφές. Η παράδοση αναφέρει ότι όταν πέθανε ο Μέγας Αλέξανδρος τον τοποθέτησαν σε μέλι για να διατηρηθεί πολύ καιρό.

Στην ινδική ιατρική 

Ένας από τους σημαντικότερους θεούς της Ινδικής μυθολογίας, ο Βίσνα συμβολίζεται με μια μέλισσα. Η ινδική παραδοσιακή ιατρική Αγιουβέδα απέδιδε στο μέλι σημαντικές θεραπευτικές ιδιότητες ενώ το θεωρούσε σημαντικό ελιξίριο νεότητας. Οι Ινδοί πίστευαν ότι τόνωνε τον οργανισμό, προστάτευε από τις δηλητηριάσεις, ήταν ισχυρό αφροδισιακό και μπορούσε να παρατείνει την ζωή και μέχρι 500 χρόνια. Στο Νεπάλ, ακόμα και σήμερα, συλλέγεται το μέλι από άγρια μελίσσια τα οποία φτιάχνουν τις κηρύθρες τους σε απόκρημνα βράχια και ψηλά δένδρα.

Σύμβολο αιωνιότητας & γονιμότητας

Το μέλι είναι για αιώνες τώρα σύμβολο γονιμότητας και ως τέτοιο προϊόν συμμετέχει σε πολλές και σημαντικές στιγμές της ζωής του ανθρώπου ήδη από τις πρωτόγονες μορφές κοινωνίας. Αυτός είναι και ο λόγος που πολλοί λαοί της Ινδίας αλείφουν τα στήθη της μέλλουσας συζύγου με μέλι ως σύμβολο γονιμότητας και ως ισχυρό διεγερτικό ελιξίριο.

Οι Άραβες την πρώτη νύχτα του γάμου προσφέρουν στους νεόνυμφους μια κούπα με μέλι ανακατεμένο με γάλα και ξηρούς καρπούς για να τονώσουν την ερωτική τους ζωή. Στην Ελληνική παράδοση μέλι με καρύδια ή μέλι με σουσάμι δίνονται στους νεόνυμφους πριν ή κατά την διάρκεια της τελετής του γάμου, ενώ συχνά μοιράζονται στους καλεσμένους μικρά γλυκίσματα με βάση το μέλι, το σουσάμι και τα αμύγδαλα.
Ο Άραβας γιατρός Αβικέννας (1000μ.Χ) θεωρούσε ότι αν κάποιος θέλει να διατηρήσει την νεότητα του πρέπει να καταναλώνει καθημερινά μέλι με ξηρούς καρπούς. Το μέλι ακόμα και σήμερα είναι ένα από τα κυριότερα προϊόντα που καταναλώνονται σε δίαιτες μακροβιοτικής.

Στα κείμενα του Αριστοτέλη 

Από τις περιγραφές που μας δίνει ο Αριστοτέλης στο έργο του «Τα περί τα ζώα ιστορικών» για τις μέλισσες και την οργάνωση της κοινωνίας τους αντιλαμβανόμαστε ότι η τέχνη της μελισσοκομίας στην κλασσική Ελλάδα ήταν πολύ αναπτυγμένη. 

Συντάκτρια:  Βιργινία Καρβέλλη
Πηγή: e-typos.com